To miasto jońskie na wybrzeżu Karii przy ujściu rzeki Meander (obecnie Menderes w Turcji), założone pod koniec drugiego tysiąclecia p.n.e. Ojczyzna filozofów: Talesa, Anaksymandra, Anaksymenesa oraz geografa i historyka Hekatajosa oraz pisarza Arystydesa.
Milet odgrywał ważną rolę w starożytnym świecie. Od VIII do VI wieku p.n.e. Milet skolonizował kilka miast nad Propontydą (m.in. Abydos i Kyzikos), Morzem Czarnym (m.in. Olbia i Synope), a w połowie VI w. p.n.e. – nad Nilem (Naukratis). Był potęgą morską – jego żeglarze docierali aż do Gibraltaru. Był centrum handlowym rywalizującym z Tyrem i Kartaginą. Słynął z wyrobu doskonałych tkanin z wełny frygijskiej i purpury milezyjskiej. Potęga gospodarcza Miletu i kontakty kulturowe z Azją przyczyniły się do powstania w tej polis jońskiej filozofii przyrody, zaczątków greckiej filozofii i nauki reprezentowanych przez Talesa, Anaksymenesa i Anaksymandra.
Milet był podbity przez Persów, przyczynił się do powstania państw jońskich w 499 p.n.e.. Zdobyty i spalony w 494 p.n.e., odbudowany na planie Hippodamosa z Miletu w 479 p.n.e., odgrywał już mniejszą rolę. Był członkiem Ateńskiego Związku Morskiego. Zburzony ponownie za panowania Aleksandra Macedońskiego, odzyskał dawne znaczenie w czasach rzymskich. Miasto upadło na skutek zamulenia portu.
Milet to także ważne centrum kształtowania wszystkich dziedzin sztuki, szczególnie pod koniec okresu archaicznego. Odgrywał tak dużą rolę ze względu na kontakty z Lidią oraz duży udział w procesie kolonizacji, zwłaszcza na Morzu Czarnym, ale również w Italii. Stąd wypracowane tutaj wzorce były rozpowszechniane na dość dużym obszarze. Pozostawały one pod wpływem sztuki wschodniej i charakteryzowały się dużą koncentracją dekoracji zarówno w przypadku rzeźby, jak i architektury.
Rzeźbę cechowała ponadto miękkość obróbki kamienia. Przykładem tego są przedstawienia kapłanów z rodu Branchidów ustawionych wzdłuż alei prowadzącej do sanktuarium Apollina w Didymach, niedaleko Miletu. Można także mówić o milezyjskiej szkole urbanistyki, której czołowym przedstawicielem był Hippodamos z Miletu. Był on głównym architektem odbudowy Miletu, jakie podjęto po wojnach perskich. Jednak po zniszczeniu w 494 r. p.n.e. miasto nigdy nie odzyskało dawnego znaczenia, choć w okresie hellenistycznym i rzymskim powstało tutaj wiele interesujących budowli, których pozostałości zachowały się do dzisiaj.
Najważniejsza zmiana dokonała się na terenie agory. Obudowano ją portykami, a w pobliżu ustawiono wiele nowych konstrukcji o przeznaczeniu ogólnopaństwowym (np. buleuterion, gimnazjon), dodano także nową agorę o znacznie większych rozmiarach. Dzięki temu Milet jest bardzo interesującym przykładem stanu greckiej urbanistyki i architektury w okresie hellenistycznym.
Milet w Piśmie Świętym
Według 20 rozdziału Dziejów Apostolskich w Milecie w I wieku przebywał Św. Paweł wraz ze św. Łukaszem. W dziejach Apostolskich znajduje się wspaniała mowa i pożegnanie ze starszymi tamtejszej wspólnoty.
Co dziś można zobaczyć w Milecie?
Obecnie ruiny Miletu znajdują się we wsi Balat w Turcji. Dziś nikt z odwiedzających nie zgadłby, że miasto to było portem. Na szczęście u wejścia na teren wykopalisk, znajdują się plansze wyjaśniające jak teren ten wyglądał w starożytności, ich zaś umiejscowienie na szczycie pagórka pozwala objąć teren wzrokiem i ułatwia wyobrażenie sobie tego miasta jako żywego organizmu. Wykopaliska z 1899-1914 odsłoniły m.in. resztki wielu budowli hellenistycznych i rzymskich: teatru, buleuterionu, gimnazjonu, świątyni Apollina, term, dwóch agor i bramy. Część zabytku z Miletu można obejrzeć w berlinskimMuzeum Pergamońskim. Znajduje się tam odnaleziona i zrekonstruowana przez Thomasa Wieganda miejska brama targowa zbudowana najprawdopodobniej w latach 120-130 p.n.e. Brama jest w formie dwupoziomowych propyleji. Na piętrze niższym znajdują trzy otwory podkreślone pilastrami podtrzymującymi półkoliste łuki. Na wyższym piętrze odpowiadają im trzy mniejsze łuki.